February 2021: Malaysia ah Chin miphun ralzaam kan sinak kum 20 a tling

Kum 2021 February thla cu Chin miphun hna Malaysia ram ah ralzaam kan sinak kum 20 a tlinnak ni le thla asi. Bia dang in chim ahcun UNHCR Malaysia nih Chin miphun hna caah innka an kan onh kum 20 a tlinnak asi. 

Chin miphun hna cu Kawl ralkap nih 1988 ah uknak a lak hnu in mi ram dang ah humhimnak kawl in vahvaih hram kan rak i thok. Sianghleirun a kaimi cheukhat Chin miphun hna cu Kawl ralkap uknak doh ding ah le Chin miphun nih kan mah tein khuakhan lairelnak kan naih khawhnak ding ah hriamtlaih an rak i thok. Chin National Army (CNA) le Chin National Front (CNF) zong rak dirh asi. 

Malaysia ram ah Chin miphun hna a hmasabik kan rak phak hi 1990  – 1991 hrawng asi lai tiah zumh asi. Cuticun Kawl ralkap uknak tang ah hremnak, namnehnak le thleidannak a chuah chin lengmang caah sifah le harsat tuar chin lengmang zong asi. Cucaah pawcawmnak caah ram dang chuah khawhnak lam kawl cio a rak si. 1995 hnu cun Malaysia ram ah Chin miphun kan rak phan chin lengmang cang. Kum 2000 hrawng ahcun a thong in kan um cang. 

Malaysia ram ah Chin miphun kan karh chin lengmang tikah le a tam deuh cu phung ninglo in a rak lutmi kan si hna caah tlaihkhih ton lai ruah ah lungrethei le thinphang in rak um asi. Khi lio hrawng i tlaih a rak tongmi cu hriphi fung in huai a rak si. Cheukhat cu thonginn chung ah nunnak tiang an rak liam. 

Malaysia ram ah Chin miphun hna harsatnak le temtuarnak cu miphun caah dothlennak a tuahmi CNF kan pa le hna thinlung ah a rak caam peng. Cucaah Malaysia ummi Chin miphun hna caah timhtuahnak nganpi an rak ngei. Cucu ram dang ah a chuakmi Chin miphun hna hi ralzaam kan si caah humhimnak peek (international protection) kan herh timi hi a rak si. Cucaah Malaysia phan Chin miphun hna nih ralzaam humhimnak (refugee protection) kan hmuh khawhnak ding ah UNHCR Malaysia innka kingh ding in CNF kan pa le cu an rak cawlcang.

Kum 2001 February thla ah Canada in Salai Bawi Lian Mang (CHRO executive director) cu Malaysia ah a rak phan. Hmailei ah Chin miphun a kan tungmer tu ding UNHCR Malaysia innka pi cu kingh ding a vun si cang caah hruaitu upa hna he tonbiaruahnak an rak nei. Hi lio caan ahhin Chin Christian Fellowship (CCF) hi a rak um cang. 

February 12, 2001 (cawn nikhat ni) cu Salai Bawi Lian Mang hrihruainak in UNHCR Malaysia zung innka pi cu an va kingh. Hi ni hi UNHCR nih Chin miphun caah innka an rak kan onpiak ni asi. Phil awk a tha lo. Hmai lei Chin miphun kan i tunmer khawhnak ding lam aa sial ni asi. Hi ni thok in Chin miphun hna cu UNHCR ah luh hram kan rak i thok. 

A hmasabik Malaysia um Chin miphun hna chung in UNHCR ah ralzaam sinak interview an rak tuahmi hi Pu Khen Sang ( a tu Canada ah a um cang) hi a rak si. Cun Chin miphun hna chung in ralzaam sinak (refugee status) a rak hmu hmasabik hi Pi Sui Tlem a rak si. Cubantukin thiamthiam in Chin ralzaam hna chung in ramthumnak (third country) ah a rak phan hmasabik hi Peter Hee Mang (Mindat) a rak si i Netherlands ah rak phan.  

Cuticun UNHCR nih Malaysia um Chin miphun hna cu ralzaam humhimnak (refugee protection) pek hram an van thok baktukin ni khat hnu ni khat in UNHCR zung cu fuhpanh lengmang a hung si cang. Sinain Chin miphun cu fimcawnnak ah a chambaumi kan si caah ralzaam (refugee) hi zeidah asi ti zong kan rak i fian lo caah fawi le bai ah ralzaam sinak (refugee status) zong kan rak hmu kho lo. 

Cuticun CHRO (Chin Human Rights Organization) nih Chin miphun kong (miphun tlawm le Khrifa kan siruang ah Kawl ralkap uknak tang ah hremnak, thleidannak, namnehnak le nuhrin covo buarnak) cu UN (United Nations), US Congress le EU Parliament hna ah biatak tein an rak chimrel. Cutikah UN a hlei in US nih Chin miphun cu person of interest ah an rak kan chiah. 

2007 kum ah Malaysia i US Embassy nawlngeitu hna cu Chinmi kan rak i buknak Putra Jaya ah an rak kal i Chim ralzaam pawl cu an rak zoh hna. Mah Chin ralzaam pawl an rak umnak Putra Jaya ahcun White House tiah min a sakmi buuk te zong a rak um. White House of the Chin People a rak si rua. US Embassy in nawlngeitu nih Chin miphun ralzaam hna an va zoh hnu tlawmpal ah US nih P2 (Priority 2) program a van ser colh. Hi P2 program cu a fawinak in chim ahcun Kawlram tlangcunmi ralzaam vialte cu US nih lak dih ding ti khi asi. Cutikah UNHCR zong nih cun Kawlram tlangcung caah 2009 -10 ah mobile registration a rak tuah hna. Hi P2 program cu 2015 ah a dih. Hi P2 program tang ah Chin ralzaam hna cu kum khat ah a thong thong in US ram kan phan kho.

2001 in 2021 ( kum 20 chung) chung ah Malaysia in Chin miphun hna cu vawlei cung ram thabik (US, Canada, Europe ram hna le Australia) ah kan phan kho hna. Hi ram hna ah ralzaam sinak in a phanmi Chin miphun hi tingkhat hrawnghrang cu kan si lai hi chung ah 75% cu Malaysia in a kalmi kan si ko lai. 2020 tiang ah Malaysia ah UNHCR kilvennak tang ah aa dormi rihmi Chin miphun hi 22000 hrawng kan um rih. 

Hi ralzaam kan sinak kum 20 a tlinnak thla le kum ah le a voi 73nak Chin Miphun Ni ah Chin miphun hna caah dothlennak a tuahtu hne vawlei cung theih in Chin miphun a aupitu CNF kan pa le hna le CHRO kan pa le cung ah upatnak le lawmhnak ka pek hna. Cu ve bang, Chin miphun a kan cohtlangtu le kilvengtu UNHCR, dornak hmunhma a kan petu Malaysia le a kan latu ramthumnak ram hna cung ah lunglawmhnak ka langter. Cun Chin miphun ralzaam hna caah a kakip in a kan bawmchantu le dirpi tu hna Malaysia rammi pumpak, NGO hna siseh, ram dang in Australia Tanzung, US Tanzung le a dangdang hna cung zong ah upatnak le lawmhnak ka pek fawn hna.

20/02/2021

Caṭialtu: Ceumi Lian (Chin Refugee Committee, Malaysia)

Lian
Lianhttps://thechinexpress.com
Lian cu Seihnam Journal ah Editor-in-chief a rak ṭuan. UNHCR zung i RSC department ah kum 4 chung holhlet le calet a ṭuan pah in Faiceu Journal ah 'editor' in a rak bawm pah hna. 2016 ah The Chin Express a dirh i ni fatin Chin thawngpang le vawlei cung thawngpang phunkip a ṭial, atanglei ah rel khawh an si.

Thawngpang Thar

Aa lomi thawngpang

Lairam dawtu Lalbiakchhungi, Kimkima le Van Hlei Sung nih Chin ralzaam caah concert an tuah lai

Kan ram uknak ṭhat lo ruangah kan miphun nih harnak fak taktak kan tuar cuahmah. Ramchung le Mizoram...

Thawngṭha: Tangka tlawm deuh in Australia kal khawh asi cang

Malaysia le India um Chinmi tampi Australia an phak khawhnak hnga mi tampi hmuh dingin share cio usih. Malaysia...

Pu Vahnie le US Cozah tonnak: Myanmar Democracy Ngahter Ding, Ralzaam Ramthumnak ah Lak Ding

US Kawlrammi Zohkhenhnak Bu (Burmese American Community Institute - BACI) hruaitu Pu Elaisa Vahnie nih Washington D.C. ah...

India nih Pakistan ah missile ka kah sual, ati

India cozah nih, "Pakistan ram ah missile ka kah sual," tiah thawng a thanh. "Missile kahnak seh kan remh...